Діни қызметкерлер, діни құндылықтарды насихаттайтын тұлғалар аудиториямен байланысу үшін әлеуметтік желілерді пайдаланады. «Цифрлық уағызшылар» арасында дінбұзуды қалайтындарды қалай тануға болады?
Деструктив діни ықпал жеке және ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіруі мүмкін.
Қазақстандағы экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі сарапшы Юлия Денисенко: «Дін контекстіндегі «бұзу» – бұл жеке адамды, отбасын, қоғамды және түптеп келгенде мемлекетті бұзуға бағытталған әрекеттер», – деп анықтама береді.
Мәселе, дейді спикер, деструктив уағызшылардың өздері де бұл анықтаманы біледі, сондықтан мейірімді және жанашыр адамның бетпердесін тағып, айла-шарғы жасау әдістерін қолданады.
«Қызыл жалаулар» деструктив тұлғаларды тануға көмектеседі – бұл елемеуге болмайтын сигналдар:
- Егер адам өзінің шын есімі мен орналасқан жерін жасырса;
- Егер сізге жабық топқа қосылып, ешкімге «орын мен құпиясөздерді» бөліспе десе;
- Егер уағызшының сөзі сіз үшін көптеген жаңа және түсініксіз терминдерге толы болса;
- Егер сізге бірден куратор тағайындаса;
- Егер сізге ертегі уәде етсе, бұл сіз соңында ештеңесіз қалуыңыз мүмкін сол ертегі болуы ықтимал.
«Егер сіз тізімде көрсетілген «қызыл жалауларды» көрсеңіз, тіпті ең жағымды ұсыныстардан да бас тартуыңыз керек», – деп кеңес береді Денисенко.
Сарапшы деструктив ұйымдардың негізгі күші оның қатысушылары, әсіресе жаңадан келгендер деп түсіндіреді. Неліктен тәжірибесіз адамдарға бас тігеді?
«Адам «ұсыныстың» мәнін жаңа бастаушыға жеткізген кезде, оның өзі бұл ұсынысқа сене бастайды», – деп түсіндіреді Юлия Денисенко.
Сонымен қатар жақсы тартушылар ықтимал құрбан туралы желідегі барлық ақпаратты мұқият зерттейді. «Құжаттама» негізінде адамға күрделі сұрақтарға қарапайым жауаптар ұсынады, қолдау, жұмыс, білім, тіпті әйел немесе күйеуді де.
Жаңадан келгендерді қалай (қандай тақырыптар, уәделер) тартатынына екі аспекті әсер етеді. Біріншісі – ұйым қызметінің аясы; ол коммерциялық, саяси, рухани, психологиялық болуы мүмкін. Екіншісі – ықтимал неофиттің осал тұсы.
«Коммерциялық ұйымдарда, әрине, кірісті көбейтіп, қызметкерлерді оқытуды ұсынады. Психокульттерде терапия деген желеумен адамды иландыратыны сонша, адам басын «түзетемін» деген үмітпен соңғы дүниесін береді. Лаңкестік топтар кіретін саяси ұйымдарда риторика қоғамдағы, саяси жүйедегі және т.б. мәселелерге бағытталады», – дейді Денисенко.
Егер адам қарсы қадам жасаса, онда байланыс агрессив бола түседі.
«Ұйқы манипуляциясы қолданылады (адамдарды ұйықтатпайды – Ред.), – деп мысал келтіреді сарапшы. – Мұны олар «гуру» түнде ғана сөйлей алады деп түсіндіреді. Адам бірінші кезеңде пайда болған алғыс сезімінен бір күн бұрын қызмет көрсеткен адамның шарттарын мұқият орындауға тырысады».
Виртуал ортада деструктив уағызшыны қолдау серіктестерінің өміріне қатты әсер етіп, үлкен салдары болуы мүмкін.
Ақша, Денисенко атап өткендей, деструктив уағызшының жетегіне ерген адам жоғалуы мүмкін ең кішкентай нәрсе. Көбіне экстремистік сипаттағы ақпаратты таратқаны үшін бас бостандығынан айыру жазасы, мүгедектік, тіпті өлімге дейін апаруы мүмкін.
«Құқықтық медиа орталығы» қоғамдық қорының заңгері, «Media Qoldau» заң қызметінің жетекшісі Гүлмира Біржанова деструктив идеяларды уағыздау дін мен сенім бостандығы емес екенін айтады.
«Шектеулердің бірі Қазақстан Конституциясында жазылған: «Әлеуметтік, ұлттық, діни, таптық және рулық басымдықты насихаттауға және үгіттеуге жол берілмейді», – дейді заңгер.
Қылмыстық кодексте экстремистік қылмыстар бойынша 11 бап, сондай-ақ «Әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, таптық немесе діни араздықты қоздыру» бойынша 174-бап бар. Қазақстанда діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы заңнаманы бұзғандар әкімшілік жазаға тартылуы мүмкін.
Егер сіз немесе сіздің жақындарыңыз деструктив діни ағымдардың ықпалына тап болса, мамандар 109 бірыңғай байланыс орталығы арқылы елордалық Дін мәселелерін зерттеу орталығынан көмек сұрауға кеңес береді. Дінтанушылар, психологтар, дін өкілдері мен басқа да мамандар көмек көрсетеді.
Бас иллюстрация: Freepik.com